Viðtal: Helga Pálmadóttir | Myndir: Sigríður Elín Ásmundsdóttir

Undanfarinn áratug hefur verið mikið fjallað um álag í heilbrigðiskerfinu og að birtingarmynd vandamálsins komi fram í stórauknu álagi á bráðamóttökum landsins. Heilbrigðisráðuneytið fór í verkefni til að leita lausna á þessu vandamáli. Eitt af þeim verkefnum var að fara í viðamiklar endurbætur á Heilbrigðisstofnun Suðurnesja (HSS). Ný og endurbætt bráðamóttaka var hluti af þessum endurbótum á stofnunni en auk hennar var tekin í notkun ný sjúkradeild og geðheilsuteymi stofnunarinnar komst í stærra og betra húsnæði. Nýja bráðamóttakan var opnuð síðastliðið haust og aðstaða fyrir sjúklinga og starfsfólk batnaði til muna. Áður var hægt að taka á móti allt að sex sjúklingum í óhentugu húsnæði en núna hefur bráðamóttakan nær þrefaldast að stærð og er hægt að taka á móti allt að 16 sjúklingum í rúm eða meðferðarstóla á vel tækjum búinni bráðamóttöku. Við fórum í heimsókn og hittum fyrir Ástu Kristbjörgu Bjarnadóttur, deildarstjóra á bráðamóttöku HSS, og ræddum við hana um undangengnar breytingar á stofnuninni – náttúruhamfarir og framtíðarsýn bráðahjúkrunar á landsbyggðinni.

Hver er Ásta Kristbjörg Bjarnadóttir og hver er vegferð þín í hjúkrun?

Ég er héðan, fædd og uppalin í Keflavík en fór norður á Akureyri að læra. Ákvað að skella mér ein með barn, þekkti engan á Akureyri, en langaði til að gera eitthvað öðruvísi. Þannig að ég flutti norður og bjó þar í fimm ár, ég kláraði námið árið 2006 og var í ár á eftir að vinna á lyflækningadeildinni á Akureyri. Þar kynntist ég manninum mínum og fórum við suður 2007 og ég fór þá að vinna á sjúkradeildinni hér á HSS. Ég hef unnið á sjúkradeildinni, í ungbarnavernd og svo á bráðamóttökunni. Ég er ekki mikið fyrir að vinna vinnu þar sem ég þarf alltaf að gera það sama. Ég þarf að hafa svolítinn fjölbreytileika og þess vegna fannst mér bráðahjúkrun henta mér vel þó svo ég hafi upphaflega farið í hjúkrunarfræði til að verða ljósmóðir. Ég mæti í vinnuna og veit ekki hvernig dagurinn minn verður. Það finnst mér skemmtilegt og heldur mér á tánum. Ég hef örugglega enst svona í þessu vegna þess. Ég vann á sjúkradeild – var þar örugglega í 12 ár en síðustu árin var ég farin að skipta mér á milli, var þar og svo á bráðamóttökunni og kom svo alfarið hingað niður þegar ég tók við deildarstjórastöðunni í janúar 2020.

Ég prófaði líka að fara til Noregs að vinna 2013-2014, vann á alls konar deildum og á hjúkrunarheimilum. Fann þar hvað maður býr vel að því að hafa unnið á Íslandi. Við gerum það sem þarf að gera. Það er í okkar menningu. Mig langaði alltaf til að flytja til Noregs alveg frá því ég kláraði sjúkraliðanámið 2001 en eftir þessar ferðir mínar til Noregs hvarf sú löngun og hefur ekki komið aftur.

Var þitt fyrsta verk sem deildarstjóri að takast á við heimsfaraldur?

Já, ég hugsaði einmitt að mér fyndist ég alveg hafa tækifæri til að koma mér inn í starfið, hvað ég ætti að gera, en svo var víst ekki. Ég þurfti að læra inn á starfið og þann raunveruleika sem við vorum í þá. Breytingarnar voru miklar þessa fyrstu mánuði eftir að Covid byrjaði.

Hvernig var brugðist við Covid á HSS?

Í fyrstu bylgjunni fóru allir sem voru með jákvætt Covid-próf og voru veikir beint á Landspítalann. Við vorum ekki að sinna þeim hér hjá okkur. Þegar þetta varð meira og liðinn aðeins tími frá fyrsta smiti þá opnuðum við Covid-herbergi sem var þá í kapellunni við hliðina á líkhúsinu. Þetta var náttúrlega mjög óheppileg staðsetning en eina sem við höfðum. Þrengslin á stofnuninni eru gífurleg. Þannig að við þurftum að finna einhverja lausn. Sjúkrabíllinn gat komið þar að og auðvelt að fara beint inn en svo áttuðum við okkur á því að það var ekkert bjöllukerfi og það var ekki hægt að skilja neinn eftir þar vegna þess að það var ekki hægt að kalla eftir aðstoð. Þannig að þetta voru miklar áskoranir. Auk þess voru einungis tveir hjúkrunarfræðingar á vakt og þá annar fastur inni á einangrunarherbergi í einhvern tíma og því bara einn hjúkrunarfræðingur til að sinna restinni sem var á bráðamóttökunni.

Þegar líða tók á Covid-faraldurinn þá tókum við eina skrifstofu á gömlu bráðamóttökunni undir þá einstaklinga sem voru með jákvætt Covid-próf eða grun um Covid því þar gat sjúkrabíllinn komið og farið beint inn á stofuna. En þetta voru náttúrlega engar einangrunarstofur. Bara herbergi eins og hinar stofurnar voru. Þetta var skrítinn tími en lærdómsríkur því allir voru svo tilbúnir til að finna lausnir. Við erum í þessu ástandi núna, hvernig ætlum við að leysa það. Það er svo ótrúlega magnað að sjá hvernig starfsfólk okkar vinnur sem ein heild þegar það koma svona áskoranir því þá leggjast allir á eitt að láta hlutina ganga. Það var ótrúlega gaman að fylgjast með og maður var stoltur að tilheyra þessari heild. Það þurfti stöðugt að breyta vinnuumhverfi og skipulagi starfsfólks og þó að það hefði mikil áhrif á líf starfsfólks og fjölskyldur þeirra þá létum við þetta ganga upp. Svo mikill samtakamáttur. Við búum vel að starfsfólki hvað það varðar. En svo er Covid að „klárast“ og þá komu eldgosin – við klárum eitt og þá kemur bara ný áskorun. Það er endalaust hægt að finna verkefni – eða maður þarf ekki að leita – þau koma til manns.

Það hefur verið mikið um að vera á Suðurnesjunum undanfarið, hvernig hefur álagið verið?

Deildin er eiginlega búin að að vera í viðbragðsstöðu on/off frá því það byrjaði að gjósa. Við erum búin að fá til okkar margt fólk sem hefur verið að slasa sig þegar það hefur verið að ganga upp að gosinu, með öndunarerfiðleika, ofkælingu og allt mögulegt. Það var alveg áskorun því þá vorum við enn þá á gömlu bráðamóttökunni. Það virtist fylgjast að, að þegar það var fínt „gönguveður“ þá sáum við aukningu hjá okkur. Þá fundum við alveg fyrir því að það voru fleiri að leita til okkar. Svo þann 10. nóvember sl. þegar Grindavík var rýmd þá fengum við til okkar flesta skjólstæðinga frá Víðihlíð. Þeir byrjuðu á því að fara á nokkra staði en langflestir komu á endanum hingað. Það er náttúrlega yfirfullt alls staðar og lítið pláss á hjúkrunarheimilum í kringum okkur. Þannig að við erum núna með á annarri hæðinni hjá okkur 30 skjólstæðinga bæði þá sem voru í Víðihlíð og svo einnig nokkra sem eru á bið eftir hjúkrunarheimili. Við vorum búin að opna hérna 10 rúma deild fyrir þá einstaklinga en nú eru þeir eins og segir orðnir 30. Við gerum ráð fyrir því að við munum vera á þessum stað í einhvern tíma, þ.e. heimilisfólk Víðihlíðar er ekki að fara til baka ekki á næstunni og það vantar mjög mikið hjúkrunarrými hér á svæðinu.

Fylgdi þá mönnun með frá Víðihlíð?

Já, svona að mestu leyti, það var náttúrlega eitthvað af fólki sem fékk ekki húsnæði hér á svæðinu og þurfi að fara annað og gat eðlilega ekki stundað vinnu hér. En langstærsti hópurinn kom hingað sem gerði okkur kleift að taka þetta verkefni að okkur því mönnunin sem var fyrir hefði ekki dugað.

Við vorum einnig að opna nýja og stórglæsilega 19 rúma sjúkradeild í október 2023 sem hefur mikið að segja fyrir stofnunina og hjálpar okkur á bráðamóttökunni mikið þar sem við þurfum minna að senda skjólstæðinga okkar á LSH þegar flæði á þeirri deild er meira.

Heilbrigðisstarfsfólk er viðbúið ýmsu en býst kannski ekki við að jörðin opnist í eða við byggð, hvernig var það?

Við erum með neyðaráætlun og viðbúnaðarstig og eigum þetta allt til og höfum æft með tilliti til flugslysa og annarra stórslysa en það var dálítið öðruvísi með jarðskjálftana þó að áætlun hafi verið til. Sérstaklega í tengslum við þætti eins og þegar Grindavík var rýmd 10. nóvember þá var svolítið óljóst á hvaða stigi við værum sem stofnun. Og svo þegar það gaus núna síðast og það fór af allur hiti og rafmagnið datt út þá náttúrlega þurfti að bregðast við því og á sama tíma og við vorum að reyna að finna út úr því hvernig ætti að sjá um stofnunina. Þá hafði fólk líka áhyggjur af sínum eignum og fjölskyldum. Svo komst hiti á en þá var spurningin hvað gerist ef það verður viðvarandi rafmagnsleysi og heitavatnslaust. Þá þurfa örugglega margir að fara úr bænum. Og þó að við sem stofnun séum í góðu lagi þá er ekki víst að það sé allt í góðu hjá starfsfólkinu okkar ef það þarf að fara með fjölskyldurnar sínar eitthvað annað. Við áttum í góðum samskiptum við aðrar stofnanir ef það hefði þurft að koma til rýmingar hjá okkur. Fólk var bara boðið og búið að hjálpa.

Við erum komin með kennslustjóra hjúkrunar og það hafa verið miklar bætingar eins og í tengslum við æfingar og slíkt. Við erum með æfingabúnað sem við höfum nýverið fengið. Þannig að við getum hent í æfingar á bráðamóttökunni sem starfsfólk hefur lengi kallað eftir til að viðhalda færni. Þetta er nauðsynlegur þáttur í okkar starfi og einnig á þessum tímapunkti hjá okkur þar sem við höfum bætt við okkur miklum búnaði og tækjum sem starfsfólk hefur þurft að læra á.

Hafa hjúkrunarfræðingar á deildinni bætt við sig námi í bráðahjúkrun?

Það hafa a.m.k. fjórir klárað diploma í bráðahjúkrun og tveir eru með meistarapróf í bráðahjúkrun. Ég veit að tveir hjúkrunarfræðingar eru svo að skoða möguleika sína til að verða sérfræðingar.

Hver er þín framtíðarsýn fyrir bráðahjúkrun á landsbyggðinni?

Ég myndi vilja efla bráðahjúkrun á landsbyggðinni. Það er er kannski hægara sagt en gert þegar þú er með takmarkaða hjúkrunar- og læknamönnun. Það er hægt að gera svo ótrúlega margt án þess að þurfa að fara á Landspítalann. Landspítalinn ætti nánast að vera fyrir algjöra sérhæfingu þannig að fólk sé ekki að koma með minni háttar vandamál þar inn. Við erum oft að senda mjög veikt fólk á Landspítalann sem við getum ekki sinnt meira vegna þess að við erum ekki með sérhæfinguna. Landspítalinn er með sérþekkinguna og meiri úrræði en við. Þannig finnst mér að þetta eigi að virka.

Endurmenntun starfsfólks á landsbyggðinni er svo takmörkuð. Þú hefur ekki tækifæri til að sækja alla endurmenntun. Landspítalinn er með fullt af endurmenntun fyrir sitt fólk. Það mætti útfæra það svolítið þegar þú ert með minni stofnanir sem hafa ekki tækifæri og bjargráð til að fara í þessa vinnu; geta nýtt það sem er verið að gera á Landspítalanum fyrir starfsfólk annars staðar. Fólk kemst t.d. ekki frá vegna þess að það er enginn til að leysa það af. Eftir allt sem er búið að fara í gegnum í Covid þar sem allt var meira og minna rafrænt og hægt að gera á netinu í gegnum fjarfundabúnað og annað þá ættum við að vinna svolítið með það, svo fleiri geti nýtt sér þá reynslu sem er til. Það er algjör óþarfi að hver stofnun sé að finna upp hjólið.

Fólk kallar mikið eftir endurmenntun, annars staðnar það bara í starfi. Það vill bæta við sig þekkingu. Við erum búin að koma því í gegn að allir hjúkrunarfræðingar í fastri vinnu á bráðamóttökunni sem hafa starfað í tvö ár fara á ALS námskeið. Áður var það þannig að fólk var að fara á eigin kostnað og var þá minna um að fólk væri að fara og einnig að viðhalda skírteininu sínu. Við erum með bráðateymi fyrir stofnunina og þurfum að hlaupa í alls konar aðstæður, fara upp á fæðingardeild, sjúkradeild og heilsugæsluna. Erum einnig með greiningarsveit sem er fyrsta sveit á vettvang í stórslysum. Í þessari greiningarsveit eru nánast allir hjúkrunarfræðingar á bráðamóttökunni.

Stofnunin er í miklum vexti og verið er að vinna að aukinni fagmennsku – auka boðleiðir og bæta samfellu og gæði í þjónustunni. Einnig er verið að vinna mikið í gæðamálum á stofnuninni og erum við komin með gæðastjóra sem hefur unnið mikið í þessum málum. Við erum að vinna að gæðahandbók fyrir stofnunina sem er ótrúlega gott. Við höfum haft aðgang að gæðahandbók Landspítala sem hefur oft reynst okkur vel og við getað nýtt okkur í starfi. Eins og áður sagði þá er kominn kennslustjóri hjúkrunar ásamt kennslustjóra lækninga, sýkingavarnafulltrúi og margt fleira sem eflir okkur sem stofnun, þannig að það er mjög gott starf búið að vera í gangi hér á stofnuninni.

Hvernig gengur með ímyndarvinnu fyrir bráðamóttökuna innan samfélagsins?

Það gengur alveg ágætlega en það hafa komið upp tilfelli hér sem hafa verið mikið í fjölmiðlum og þá hefur stofnunin fengið að finna fyrir því á öllum sviðum. Það hefur oft reynst starfsfólki mjög erfitt. En okkur finnst núna, sérstaklega eftir að við opnuðum nýja bráðamóttöku, nýja sjúkradeild og fleira að kynningin sem átti sér stað vera skila sér í meiri jákvæðni hér á svæðinu. Þegar við opnuðum nýja bráðamóttöku þá buðum við kollegum okkar á LSH og Selfossi að koma og skoða aðstæðurnar hjá okkur og kynna sér starfsemina. Það hjálpaði. Það er svo gott að geta aðeins áttað sig á í hvaða umhverfi kollegar okkar starfa til að auka skilning á störfum og aðstæðum á hverjum stað fyrir sig. Við tökum eftir því að við erum að fá meira hrós og jákvæðari umræðu t.d. á samfélagsmiðlum og í samfélaginu svo að vonandi er samfélagið að taka eftir því að við erum alltaf tilbúin að bæta okkur til að þjónusta samfélagið okkar eins og við best getum. Fólk virðist heldur ekki gera sér almennilega grein fyrir hvað við getum gert hérna, jafnframt virðist fólk hafa minni biðlund eftir því að fá þjónustu hér en t.d. á LSH en það hefur aðeins breyst með bættri aðstöðu. Það er auðveldara að láta fara vel um sig á nýju bráðamóttökunni.

Hvernig er svo að vinna á nýju bráðamóttökunni?

Vinnan á bráðamóttökunni er dásamleg. Við höfum þurft að fara í gegnum mikla aðlögun þar sem vinnuaðstæður okkar hafa breyst mikið til batnaðar. Við erum með mun stærri deild, nýjan tækjabúnað og nýtt umhverfi en þetta er allt að koma og starfsfólk er að aðlagast vel. Nú hugsar maður bara hvernig gátum við í öll þessi ár unnið það sem við gerðum í þeim aðstæðum sem við vorum í en þar kemur aðlögunarhæfni mannsins í ljós.

Að lokum, hjúkrunarfræðingar eru...

...þreyttir, hörkuduglegir, ofurmenni, dásamlegir, bestir.